Suni tohumlama Türkçe adıyla yapay döllenme, erkek ve dişi üreme hücresinin bir araya getirilerek, yeni bir yavrunun oluşmasını sağlayan döllenmenin insan eliyle gerçekleştirilmesi durumudur. Bu yöntem dünyada uygulanmış ilk biyoteknolojik yöntem olarak kabul edilmektedir. Yani hayvanların fizyolojisini, hücrelerini, organlarını ve fonksiyonlarını anlayıp, bunun insanlık yararına değiştirmeyi mümkün kılan ilk teknik çalışma demekte yanlış olmaz. Suni tohumlama, tarihte ilk kez 1784 yılında bir köpek üzerinde gerçekleştirilmiştir.
Bugün dünyada; kedilerden köpeklere, ineklerden domuzlara hatta balıklara ve arılara kadar hemen her türdeki hayvan üzerinde suni tohumlama uygulanmaktadır. Özellikle çiftlik hayvanlarında suni tohumlama uygulaması ayrı bir önem taşır, çünkü suni tohumlama ile ırkların genetik yönden güçlü hale getirilmesi ve buna bağlı olarak da verim miktarının en üst düzeye getirilerek daha az emekle daha çok verim alınmasını mümkün kılar. Bundan dolayı bugün dünyada hayvancılıkta önde gelen ülkelerin çoğunda, çiftlik hayvanlarına uygulanan suni tohumlama oranı et ve süt sığırlarında %80, domuzlarda %90 oranındadır. Gelin bu bilgiler ışığında suni tohumlama faydaları nelerdir onlara bir bakalım;
- Kaliteli bir erkek damızlıktan alınan spermlerle çok fazla sayıda dişinin tohumlanmasına olanak sağlar.
- Irkların genetik bakımdan birbirlerine dönüştürülerek ıslah edilmesini sağlar.
- Cinsel yolla bulaşabilen çeşitli hastalıkların yayılma riskini azaltır.
- Hayvan yetiştiricilerini boğa bulundurma zorunluluğu, maliyeti ve tehlikesinden kurtarır.
- Çok geniş hayvan gruplarının aynı zamanda tohumlanabilmesini sağlar.
Bunun yanı sıra; cinsiyeti belirlenmiş sperm kullanılarak, doğacak yavrunun ya da yavruların cinsiyeti, işletmenin ihtiyacına göre önceden belirlenebilir. Suni tohumlama esnasında dişilerin genital organları da muayene edilir ve olası bir patolojik durum erkenden saptanabilir.
Köpeklerde Suni Tohumlama Neden Yapılır?
Köpeklerde suni tohumlama yapılmasının en başlıca sebebi, köpeklerin çiftleşememesidir. Özellikle sosyalleşme konusunda zorluk çeken köpekler östrus olarak tabir edilen kızgınlık dönemlerinde bir araya gelseler bile birbirlerinden uzak dururlar. Oysa doğada her ne kadar ırka göre farklılık gösterse de çoğu dişi köpek 6 ayda bir ortaya çıkan çiftleşme döngüsü içerisinde partneriyle güzel arkadaşlık kurup, 2 aylık gebelik sürecinin ardından anne oluyor. Bunun yanı sıra köpeklerde suni tohumlama yapılma nedenleri ise şöyledir;
- Hayvan sahiplerinin isteği,
- Erkeğin çeşitli nedenlerle çiftleşememesi,
- Bulaşıcı hastalıkların kontrolü ve önlenmesi,
- Dişide; vajinal darlık, arka bacaklarda zayıflık ve psikolojik sorunlar olması,
- Erkeklerde; halsizlik, artrit gibi iskelet sistemi sorunları,
Evlerimizde beslediğimiz köpekler, çiftleşme dönemlerinde korkup saklanıyorlar. İşte bu noktada köpek sahibi bireyler suni tohumlama yöntemini düşünebilir. Köpeklerde suni tohumlama, erkekten alınan spermanın, dişi köpeğin üreme kanalına bırakılması şeklinde yapılır. Ağrısız ve acısız bir işlemdir. Suni tohumlama , bu konuda uzmanlık yapmış veteriner hekimler tarafından gerçekleştirilmesi gerek en bir işlemdir.
Köpeklerde Suni Tohumlama Yöntemleri
Suni tohumlama, uygun teknik ve yöntemlerle erkek köpekten sperma alınarak yine uygun teknik ve yöntemle dişi köpeğe nakledilmesi durumudur. Bu uygulamanın gerçekleştirilebilmesi için, erkek köpeklerden alınan spermanın bol miktarda, kaliteli ve tekniğe uygun olarak alınması gerekmektedir. Bunu yapabilmek için köpeklerde başlıca dört farklı tohumlama tekniği kullanılır. Köpeklerde suni tohumlama yöntemleri şöyledir;
- Kateterle İntravaginal Tohumlama: Bu tohumlama uygulaması, kolay olması ve özel bir ekipman gerektirmemesinden dolayı en sık tercih edilen tohumlama yöntemidir. Köpekler için vaginal tohumlamada plastik bir kateter ile vaginal boşluktan herhnagi bir dirençle karşılaşıncaya kadar kateterin ilerletilmesi ve spermanın vaginaya bırakılması şeklinde uygulanan bir yöntemdir.
- Norveç Kateteri ile İntrauterin Tohumlama: İlk olarak İskandinav ülkelerinde başarıyla kullanılan bir yöntem olduğu için genellikle kitaplarda İskandinav kateteri olarak anılır.
- Endoskopik Yöntemle İntrauterin Tohumlama: Bu yöntemle yapılan tohumlama için tecrübe, zaman ve sabır gerekmektedir. Bu yöntemin uygulanabilmesi için, hayvanın hareketsizleştirilmesi önemlidir.
- Cerrahi Teknikle İnrauterin Tohumlama: Bu yöntemle tohumlama yapılmadan önce hayvan aç bırakılır ve genel anestezi uygulanır.
Şeklindedir. Son yıllarda büyük gelişme gösteren ve günümüzde biyoteknolojik bir olgu haline gelen suni tohumlama uygulaması, kapsadığı konular bakımından başlıca bir endüstrinin doğmasına yol açmıştır. Bu amaç doğrultusunda, kullanılan alet ve malzemelerin üretimi ve donmuş sperma ticareti açısından uluslararası ilişkileri bulunan bir sanayi ve ticaret dalı haline gelmiştir.
Suni Tohumlama Esnasında Köpeğe Yaklaşım
Suni tohumlama için erkek köpekten ilk kez sperma alınacaksa eğer ortamda bir kızgın dişi köpeğin bulundurulması faydalı olacaktır. Ama erkek köpek çok istekli bir durumdaysa bazen buna gerek kalmayabilir. Ortamda kızgın dişi köpeğin bulunması, elde edilecek spermanın kalitesini, özellikle sperm yoğunluğunu arttırmada etkili bir yoldur. Eğer kızgın bir dişi köpek bulunamazsa, kısırlaştırılmış bir dişi köpeğe düşük doz östrojen uygulaması yapılarak östrusa getirilebilir.
Erkek köpekler, bulunduğu ortamın yaşadığı yerden farklı olması nedeniyle çevresel faktörlerden de oldukça etkilenmektedir. Yaşadığı stres ve özellikle klinik ortamında soluduğu havayla birlikte almış olduğu kokular ve farklı türden hayvan sesleri sperma alınırken konsantrasyonunu olumsuz etkileyecektir. Sperma alınması esnasında erkek köpeğin yanında sahibinin de bulunması, köpeğin hem kendini güvende hissetmesine hem de rahat zapt edilmesine imkan sağlar. Yine suni tohumlama işlemi yapılırken sperma alma sırasında erkek köpeğin ağrı duymasına sebep olabilecek her türlü rahatsızlıktan kaçınılmalı ve dikkat edilmelidir.
Köpeğin Kızgınlık Döneminde Olduğu Nasıl Anlaşılır?
Köpeklerde kızgınlık dönemi en erken belirtisi; vulvanın şişerek aşırı ısınmasıdır. Ama bu şişlik her zaman çok net değildir. Köpekte kanlı vajinal akıntı görülmesi durumu o köpeğin kızgınlık dönemine girdiğinin en bariz belirtisidir. Bazı durumlarda bu akıntı kızgınlık başladıktan birkaç gün sonrasına kadar belirgin olmayabilir. Çünkü deşarj miktarı köpekten köpeğe değişebilen bir durumdur.
Kanlı vajinal akıntı, bu döngü ilerledikçe görünüm ve renk bakımından değişim gösterecektir. İlk aşamada akıntı çok kanlı iken günler geçtikçe, sulu ve pembemsi-kırmızı bir renk alarak zayıflayacaktır. Kızgınlık döneminde olan bir dişi köpek genellikle normalde olduğundan daha sık idrara çıkar, evde veya yürüyüş sırasında çeşitli nesnelerin üzerine az miktarda idrar yaparak
işaretleme dediğimiz davranışı sergileyebilir. Döngünün bu aşamasında idrar, üreme durumunu diğer köpeklere bildiren hormonlar içerir. Kızgınlık dönemindeki köpek diğer köpekleri özellikle erkek köpekleri kendisine çekmesinin nedeni budur. Erkek köpekler kızgınlık döneminde olan bir dişiyi uzak bir mesafeden tespit edebilir ve bölgesini belirlemek için idrarıyla işaretleme yapar. Bir köpeğin kızgınlık dönemi 1-2 hafta boyunca devem etmektedir ancak bu süre daha kısa ya da daha uzun olabilir.
Suni Tohumlama İçin Erkek Köpeklerden Sperma Alma Teknikleri
Erkek köpeklerden sperma üç değişik yöntemle alınmaktadır. Bunlar; parmak manipülasyonu, suni vajen ve elektroejakülasyon yöntemleridir. Hem kolay uygulanabilmesi hem de alınan sperma kalitesinin diğer yöntemlere göre daha iyi olması nedeniyle parmak manipülasyonu, pratikte en çok tercih edilen ve en sık kullanılan sperma alma yöntemidir.
Köpeklerden penis masajı ile sperma alma yöntemi uygulanırken iki ayrı teknik kullanılır. Bunlardan ilki; boğa suni vajeninden alınan kauçuk koni kılıfın penis üzerine geçirilmesi ile uygulanan parmak manipülasyonları diğeri ise el masajı tekniğidir. Bu yöntemde sperma alınırken erkek köpeğin bulunduğu ortamda kızgın dişi köpeğin olması uygulamayı kolaylaştırır. Sperma toplama kadehine
alınırken fraksiyonlar dikkatlice izlenmeli ve ardından sadece 2. fraksiyon alınmaya çalışılmalıdır.
Suni vajen ile sperma alma yöntemi ise; köpekler için hazırlanmış suni vajenler kullanılabileceği gibi, domuzlar için üretilmiş suni vajenlerde bu yöntemde kullanılabilir. Bu yöntemle sperma alınırken mutlaka ortamda kızgın bir dişi köpeğin bulunması şarttır. Fraksiyonlar ayrılırken zorluk yaşanabilir ve spermanın kalitesi üzerinde olumsuz etkiler doğurabilir.
Elektroejakulasyon yöntemi ile sperma alma yönteminde; erkek köpeğin genel anestezi alması gerekir. Bu yöntemle sperma alınırken fraksiyonların ayrılması oldukça güçtür. Aynı zamanda sperma idrar ile karışabilmekte ve bunun yanı sıra spermanın hacmi diğer yöntemlere göre daha düşük olabilmektedir.
Köpekten Alınan Spermanın Saklanması
Köpek spermasının kısa süreli saklanması için; sperma soğutulurken ya da herhangi bir yere nakledilirken daima sulandırılması gerekmektedir. Sulandırma işlemi pH’nın stabil kalmasını, enerjinin korunmasını ve nakil sırasında oluşabilecek sarsıntı ve ısı farklılıklarının oluşturduğu zararlara karşı spermatozoal mebranı korumaya yardımcı olacağı için önemli bir husustur. Dondurulmuş spermaya oranla, sulandırılıp soğutulmuş sperma ile yapılan suni tohumlama sonucunda gebelik elde edilmesi daha yüksektir. Sulandırılıp soğutulan köpek sperması üç faktöre bağlı olarak korunmaktadır;
- Düşük ısıyla sperm metabolizmasının azaltılması,
- Sulandırıcı kullanılarak soğuk şokundan korunması,
- Oluşabilecek soğuk şokuna karşı köpek sperm hücrelerinin direncinin yüksek olmasını sağlamaktır.
Köpek spermasının uzun süreli saklanması için iki farklı yöntem kullanılmaktadır. Bunlar; köpek spermasının dondurulmasında kullanılan sulandırıcılar ve köpek spermasının dondurulması ve eritilmesidir. Köpek yetiştiriciliği yapılırken, diğer hayvan türlerinde olduğu gibi, döllenme hastalıklarının önlenmesi , genetik yapılarının iyileştirilmesi, üstün ırklardan en yüksek ölçüde yararlanılabilmesi, seçkin damızlık elde edilmesi ve genlerin korunması büyük önem taşımaktadır. Bunun içinde spermanın uygun solüsyonlarla sulandırılarak dondurulup kısa süreli saklanması, gerektiğinde suni tohumlama için kullanılması uzun yıllardan beri kullanılan bir yöntemdir. Köpek spermasının dondurulması yönteminde pellet denilen metot benimsenmiş ve başarılı gebelikler elde edilmiştir.
Diğer tüm hayvanlarda olduğu gibi, köpeklerde de başarılı bir tohumlama ve sperma alma, ön değerlendirme, işleme, dondurma-eritme ve suni tohumlama sonucu elde edebilmek için; spermanın alınmasından suni tohumlamaya kadar tüm aşamaların, sonuç takibinin büyük bir dikkat ve titizlikle yürütülmesi gerekmektedir.
Suni Tohumlama Yapılırken Dikkat Edilmesi Gereken Durumlar
İlk olarak suni tohumlama yapılırken başarı elde edilebilmesi için, tohumlama yapılacak hayvanın kondisyonunun iyi olması ve çoğunun normal kızgınlık gösteriyor olması gerekmektedir. Bunun için iyi bir beslenme programı ile hayvanın besin ihtiyacı karşılanmalıdır. Hayvanlarda suni tohumlamadan istenen sonucun alınması için gözle görülebilir bir numaralama sistemi ile kimlik tespiti yapılmalıdır. Ancak hayvan yetiştiriciliği yapılırken suni tohumlama yapılmasa da kimlik tespitinin doğru yapılması gerekir. Çünkü yanlış tohumlama yapılmaması için, spermanın boşa harcanmaması ve gerçekte kızgın olan bir hayvanın kızgınlık döngüsünün kaçırılmaması için bu önemli bir husustur.
Tohumlama yapılacak hayvanın üreme tarihi, tohumlama tarihi, kızgınlık tarihi ve üreme kanalı hakkındaki bilgilere kolay ulaşılabilmesi için hayvanlara yönelik bir kayıt sistemi geliştirilmelidir. Bu kayıtlar dikkatli takip edilip kullanıldığında kızgınlık problemi olan hayvanı teşhis etmekte ve doğum sonrasında uygun zamanda tohumlanmasında kolaylık sağlar. Suni tohumlamada başarı elde edilebilmesi yetiştiriciye bağlıdır. İyi bir kızgınlık takibi ve iyi kondisyondaki hayvanlar suni tohumlamada başarı oranını arttırırlar. Hayvanlarda kızgınlığın iyi ve doğru tespit edilmesi, spermanın uygun koşullarda muhafaza edilmesi ve tohumlamanın deneyimli kişiler tarafından yapılması gerekmektedir.
İlginizi Çekebilir : https://sirinpati.com/kedilerde-suni-tohumlama
ŞirinPati Veteriner Kliniği
ŞirinPati Bağcılar Veteriner Kliniği 2021 Ocak ayında hizmet vermeye başlamıştır.Bağcılar ve çevre bölgenin veteriner hekim ihtiyacını tam donanımlı kliniğimiz ile karşılama gayretindeyiz.
Adres : Göztepe, Bosna Cd. No: 10 D:14G, 34224 Bağcılar/İstanbul
Telefon : (0212) 923 20 50
